Aktualizowano 18 września 2024
Referendarz sądowy – stanowisko w sądach powszechnych i administracyjnych w Polsce; sądowy organ jurysdykcyjny posiadający w zakresie powierzonych czynności kompetencje sądu, wykonujący zadania z zakresu ochrony prawnej niebędącej wymiarem sprawiedliwości.
Funkcje i nazwy pracowników wymiaru sprawiedliwości mogą być bardzo różne, na przykład: „Greffier” we Francji, „Rechtspfleger” w Niemczech, „Court clerk” w Anglii.
Ponadto pełnione przez nich funkcje różnią się w poszczególnych systemach prawnych: wspomagają oni sędziów lub prokuratorów, zarządzają sądami, mają kompetencje w pewnych postępowaniach. W niektórych krajach od pracowników tych wymaga się wykształcenia prawniczego, przy czym mogą oni udzielać porad prawnych lub korzystać z kształcenia ustawicznego.
W każdym razie odgrywają oni istotną rolę w sądach, przyjmując pokrzywdzonych, jak również oskarżonych, oraz zapewniając ogólną skuteczność wymiaru sprawiedliwości.
Kompetencje
W postępowaniu cywilnym
rozpoznaje wnioski o zwolnienie od kosztów sądowych(art. 118 uksc) oraz ustanowienie adwokata lub radcy prawnego (art. 123 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego),
dokonuje szczegółowego wyliczenia kosztów według zasad określonych przez sąd (art.108 § 1 kpc),
podejmuje czynności w ramach tzw. postępowania naprawczego (art. 125 oraz 130–1304 kpc) – od 8 września 2016 r., do tego czasu wydaje zarządzenia w ramach postępowania naprawczego,
ustanawia kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu (art. 144 § 4 kpc),
bierze udział przy przeprowadzeniu dowodu przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających dokonanie tej czynności na odległość (art. 235 § 2 kpc),
stwierdza prawomocność orzeczeń (art. 364 § 2 kpc),
prowadzi postępowanie upominawcze – od 8 września 2016, do tego czasu wydaje nakazy zapłaty i zarządzenia w postępowaniu upominawczym (art. 3531 § 2 kpc),
prowadzi elektroniczne postępowanie upominawcze,
wydaje europejskie nakazy zapłaty (art. 50516 § 2 kpc) i wydaje zarządzenia w europejskim postępowaniu nakazowym (art. 50516 § 3 kpc), stwierdza wykonalność europejskiego nakazu zapłaty (art. art. 7956 § 2 kpc),
wydaje zarządzenia w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń (art. 50522 § 2 kpc), wydaje zaświadczenie dotyczące tego orzeczenia określone w przepisach rozporządzenia nr 861/2007 (art. art. 7958 § 2 kpc),
prowadzi postępowanie wieczystoksięgowe art. 5091 § 1 kpc),
prowadzi postępowanie rejestrowe w sprawach należących do właściwości sądów rejonowych (rejestr zastawów, Krajowy Rejestr Sądowy) z wyjątkiem prowadzenia rozprawy (art. 5091 § 2 kpc),
wykonuje czynności w sprawach z zakresu prawa spadkowego, z wyłączeniem prowadzenia rozprawy, zabezpieczenia spadku oraz przesłuchania świadków testamentu ustnego (art. 5091 § 3 kpc),
wykonuje czynności w sprawach depozytowych, z wyjątkiem spraw o stwierdzenie likwidacji niepodjętego depozytu (art. 5091 § 4 kpc) – od 8 września 2016 r.,
wykonuje czynności zastrzeżone dla sądu w postępowaniu egzekucyjnym z wyłączeniem stosowania środków przymusu, orzekania o ściągnięciu należności w trybie art. 873, stwierdzenia wygaśnięcia skutków przybicia i utraty rękojmi, spraw o egzekucję świadczeń niepieniężnych z wyjątkiem wydania rzeczy ruchomej, spraw o egzekucję przez zarząd przymusowy, spraw o egzekucję przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego (art. 759 §11 kpc) – od 8 września 2016 r.,
rozstrzyga w przedmiocie zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej i wyznacza organ uprawniony do łącznego prowadzenia egzekucji (art. 773 kpc) – do 8 września 2016 r.,
nadaje klauzulę wykonalności tytułom egzekucyjnym wskazanym w art. 771 § 1 kpc – od 8 września 2016 r., do tego czasu nadaje klauzulę wykonalności niektórym tytułom egzekucyjnym (art. 781 § 11 kpc),
prowadzi postępowanie o wyjawienie majątku z wyłączeniem stosowania środków przymusu (art. 9201 kpc),
podejmuje czynności w sprawach o przyznanie kompensaty (art. 8 ust. 1 ustawy z 7 lipca 2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw),
podejmuje czynności w zakresie przewidzianym ustawą o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (ustalanie należności świadków, biegłych, tłumaczy, stron postępowania oraz mediatorów (od 8.09.2016 r.), zwrot opłat, czynności w sprawach odroczenia lub rozłożenia na raty należności sądowych).
Sąd Najwyższy w uchwale o sygnaturze akt III CZP 108/05 podjętej dla rozstrzygnięcia wątpliwości dotyczącej możliwości udzielenia zabezpieczenia przez referendarza w postępowaniu upominawczym stwierdził, że w postępowaniu tym referendarz nie jest uprawniony do rozpoznania wniosku o udzielenie zabezpieczenia, co oznacza, że wniosek taki musi rozpoznać sędzia pomimo tego, że sprawę w pierwszej instancji rozstrzyga referendarz sądowy.
W postępowaniu karnym
wydaje postanowienia i zarządzenia w zakresie przewidzianym ustawą, a także polecenia zastrzeżone dla sądu (art. 93a k.p.k., art. 15 § 1 k.p.k.), m.in. o umorzeniu postępowania (art. 57 § 2 k.p.k., art. 60 § 4 k.p.k., art. 61 § 2 k.p.k., zawieszeniu postępowania (art. 61 § 1 k.p.k.).
kieruje sprawę do mediacji (art. 23a § 1 k.p.k.)
dokonuje czynności dotyczących sprawdzenia okoliczności faktycznych, z wyjątkiem przeprowadzenia dowodu (art. 97 k.p.k.)
nadaje klauzulę wykonalności orzeczeniom wydanym w tym postępowaniu (art. 107 k.p.k., 293 § 5 k.p.k.)
dokonuje czynności związanych z uzupełnieniem braków formalnych i zwrotem pisma procesowego (art. 120 k.p.k.), a także dotyczących wydawania odpisów z akt sprawy (art. 156 § 2 i 3 k.p.k.)
podejmuje czynności w postępowaniu o odtworzenie akt (art. 162 k.p.k.)
bierze udział w czynności przesłuchania świadka przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość (art. 177 § 1a k.p.k.)
dokonuje wstępnej kontroli warunków formalnych aktu oskarżenia (art. 338 k.p.k.)
podejmuje czynności w sprawach związanych z zatrzymaniem rzeczy i przeszukaniem w postępowaniu sądowym (art. 235 k.p.k.)
rozpoznaje wnioski o ustanowienie obrońcy i pełnomocnika z urzędu (art. 80a § 1, 81 § 1 k.p.k., 84 § 1 k.p.k., art. 87a § 1 k.p.k.)
wydaje zarządzenie o odmowie sporządzenia i doręczenia uzasadnienia wyroku (art. 422 k.p.k.)
prowadzi posiedzenie pojednawcze w sprawach z oskarżenia prywatnego (art. 489 k.p.k.)
podejmuje czynności w postępowaniu o zwolnienie od kosztów sądowych (art. 623 k.p.k.) oraz rozliczenia kosztów procesu (art. 626 § 2 k.p.k.).
W postępowaniu administracyjnosądowym
prowadzi mediację
orzeka w zakresie prawa pomocy (zwolnienie od kosztów i przyznanie pełnomocnika z urzędu).
Nabór na stanowisko[edytuj | edytuj kod]
Referendarzem w sądzie rejonowym lub okręgowym może zostać mianowana osoba, która: posiada polskie obywatelstwo i nie ma ograniczeń praw cywilnych i obywatelskich, ukończyła wyższe studia prawnicze, jest nieskazitelnego charakteru, ukończyła 24 lata (lub 35 lat), a także odbyła aplikację referendarską i złożyła egzamin referendarski albo odbyła aplikację ogólną lub aplikację sądową, prokuratorską, notarialną, adwokacką lub radcowską i złożyła odpowiedni egzamin, albo złożyła egzamin referendarski.
Nabór kandydatów organizuje się w drodze konkursu, który ma na celu wyłonienie kandydata o największej wiedzy i najwyższych umiejętnościach, predyspozycjach i zdolnościach ogólnych, niezbędnych do wykonywania obowiązków referendarza. Konkurs jest przeprowadzany w formie pisemnej. Praca konkursowa składa się z dwóch części:
testu obejmującego 36 pytań z zakresu prawa cywilnego, postępowania cywilnego oraz z zakresu prawa handlowego;
dwóch kazusów, których rozwiązanie polega na opracowaniu projektu postanowienia sądu wraz z uzasadnieniem – po jednym z zakresu prawa cywilnego, postępowania cywilnego lub prawa handlowego oraz z zakresu postępowania wieczystoksięgowego.
Referendarza sądowego mianuje i rozwiązuje z nim stosunek pracy prezes właściwego sądu apelacyjnego.
Po 10 latach pracy referendarz sądowy może być mianowany przez prezesa sądu apelacyjnego na stanowisko starszego referendarza sądowego, jeżeli w tym okresie uzyskiwał wyłącznie pozytywne okresowe oceny oraz nie był karany dyscyplinarnie.
Referendarzem w sądzie administracyjnym może być osoba, która spełnia 4 warunki: posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw, ukończyła studia prawnicze, ma nieskazitelny charakter oraz przez minimum 3 lata pracował na stanowisku związanym z tworzeniem lub stosowaniem prawa administracyjnego.
Awans na starszego referendarza w sądzie administracyjnym jest uwarunkowany identycznie jak w sądzie powszechnym.
Wynagrodzenie
Wynagrodzenie zasadnicze referendarza sądowego w celu zagwarantowania mu niezależności w zakresie wykonywania czynności orzeczniczych jest ustawowo zaindeksowane do wynagrodzenia sędziego sądu rejonowego i wynosi 75% wynagrodzenia zasadniczego w stawce pierwszej sędziego sądu rejonowego, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego. Po siedmiu latach pracy na stanowisku referendarza sądowego wynagrodzenie zasadnicze podwyższa się do wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce drugiej, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego, a po dalszych siedmiu latach pracy – do wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce trzeciej, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego. Wynagrodzenie zasadnicze starszego referendarza sądowego wynosi 85% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce drugiej, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego. Po siedmiu latach pracy na stanowisku starszego referendarza sądowego wynagrodzenie zasadnicze podwyższa się do wysokości 85% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce trzeciej, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego.
Kontrola orzecznictwa referendarza sądowego
Na orzeczenie referendarza sądowego co do istoty sprawy, orzeczenia kończące postępowanie, a także orzeczenia, o których mowa w art. 394 § 1 pkt 1–11 kpc, przysługuje skarga do sądu rejonowego. Po zmianach z marca 2006 r., w razie wniesienia skargi wpis w księdze wieczystej nie traci mocy. Rozpoznając sprawę, sąd zmienia zaskarżony wpis przez jego wykreślenie i dokonanie nowego wpisu lub wydaje postanowienie, którym zaskarżony wpis utrzymuje w mocy albo uchyla go w całości lub w części i w tym zakresie wniosek oddala bądź odrzuca, względnie postępowanie umarza (art. 518 z ind. 1 par. 3 kpc). Po wniesieniu skargi sprawę rozpoznaje właściwy miejscowo sąd rejonowy, działając jako sąd pierwszej instancji.
Art. 398 Kodeksu postępowania cywilnego stanowi, że wniesienie skargi na postanowienie referendarza w przedmiocie kosztów sądowych lub kosztów procesu wstrzymuje jego wykonalność. Rozpoznając skargę, sąd wydaje postanowienie, w którym zaskarżone postanowienie referendarza sądowego utrzymuje w mocy albo je zmienia, orzekając jako sąd drugiej instancji i stosując odpowiednio przepisy o zażaleniu. W dniu 1 grudnia 2008 r. Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygnaturze akt P 54/07 orzekł, że przepis ten jest zgodny z art. 32 ust. 1 i art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z jej art. 176 ust. 1. Trybunał potwierdził tym samym kompetencje referendarza sądowego do orzekania w pierwszej instancji w przedmiocie kosztów sądowych lub kosztów procesu i oddalił zarzut naruszenia zasady równości wobec prawa i zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego.
Przypisy Art. 151 § 1. ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych brzmi: "W zakresie wykonywanych obowiązków referendarz jest niezależny co do treści wydawanych orzeczeń i zarządzeń określonych w ustawach." (Dz. U. z 2015 r. poz. 133) tekst dokumentu w serwisie Rady Europy Rec(86)12E 16 September 1986 zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 12 maja 2011 roku sygn. akt P 38/08. uchwała z 8 grudnia 2005 r., III CZP 108/05 Art. 149-150 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 133) Art. 150. § 1. ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 133) Art. 27. ustawy Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1647) Art. 151b. ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 133)
